مهندسی نساجی

هدف :
صنعت نساجی مسوولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاك، كف‌پوشها مثل فرش و موكت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت شامل بخشهای مختلفی می‌شود كه از آن جمله می‌توان به كارخانه‌های ریسندگی (تولید نخهای مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه) ، تولید فرش ماشینی و موكت و همچنین كارخانه‌های تكمیل كننده این كالاها مثل رنگرزی و چاپ و كارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره كرد. در نتیجه مهندسی نساجی رشته‌ای است كه دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد. این رشته دارای دو گرایش «تكنولوژی نساجی» و «شیمی نساجی و علوم الیاف» است كه ما در اینجا به معرفی اجمالی هر یك از این گرایشها می‌پردازیم.

مهندسی نساجی- تكنولوژی نساجی

هدف تربیت افرادی متخصص به منظور بهره‌برداری از صنایع نساجی در تبدیل الیاف به نخ ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی است كه مصارف فنی، صنعتی ، مخابراتی و غیره دارند. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در صنایع نساجی در سرپرستی خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره كارخانه نقش حساسی ایفا كنند.

بعضی تواناییهای فارغ‌التحصیلان این رشته به شرح زیر است:
1)      بهره‌برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی ، بافندگی ، تریكو بافی، موكت ، قالی‌بافی و كارخانجات تبدیل الیاف و سنتیك.
2)      حفاظت از امكانات موجود و بهره‌برداری در شرایط مطلوب فنی و اقتصادی و رفع اشكالات و معایب.
3)      تطبیق شرایط كیفی و كمی مواد اولیه با محصولات مورد تقاضا و برنامه‌ریزی تولید در صنایع مربوط از نظر كیفی و كمی.
4)      برنامه‌ریزی در ایجاد واحدهای تولیدی در رشته‌های فوق‌الذكر.
5)      توانایی ساخت قطعات و ماشین‌آلات نساجی و مدرنیزه كردن ماشینهای قدیمی نساجی.

از آنجا كه صنعت نساجی یكی از قدیمی‌ترین صنایع و دومین صنعت كشور بوده از لحاظ تعداد شاغلان، در سطح زیربنای كارخانه‌ها و تعداد واحدهای تولیدی، بزرگترین صنعت كشور است. داوطلب باید در دروس فیزیك، ریاضی و مكانیك دبیرستان قوی بوده همچنین به علت شرایط كار و محیط كارخانه از نظر جسمی و روحی خوب باشد. دروس رشته شامل دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دوره كارآموزی نیز به میزان 4 واحد وجود دارد.

بعضی دروس این رشته عبارتند از : استاتیك ، فیزیك الیاف ، مقاومت مصالح، كنترل كیفیت ، طرح و محاسبه كارخانه، تهویه در نساجی ، ریسندگی و بافندگی و اصول ساختمان مواد پلیمری. می‌توانند در كارخانجات نساجی و موسسات و ادارات مربوط به صنایع نساجی به كار بپردازند. این رشته علاوه بر صنایع نساجی و پوشاك می‌تواند در تولید فرآورده‌هایی برای مصارف صنعتی و نظامی نیز كاربرد داشته باشد.

• مهندسی نساجی – شیمی نساجی و علوم الیاف

• هدف تربیت متخصص در تهیه الیاف، كاربرد مواد شیمیایی و تكنولوژی نقشی مربوط به آنها است. فارغ‌التحصیلان صنایع نساجی به عنوان سرپرست خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره كارخانه دارای نقشی حساس هستند. دروس این دوره شامل دروس نظری، عملی ، آزمایشگاهی و كارگاهی است و نیز 4 واحد كارآموزی دارد. نظر به اینكه صنایع نساجی و تولید الیاف مصنوعی یكی از فعالترین صنایع كشور است و نیز از لحاظ تعداد شاغلان و میزان سرمایه‌گذاری حائز اهمیت است، ضرورت این رشته مشخص می‌شود. كارخانه‌های نساجی و تولید الیاف و مواد شیمیایی محل جذب فارغ‌التحصیلان این رشته است. داوطلبان باید در دروس ریاضی، فیزیك و شیمی قوی باشند.
• بعضی دروس این رشته عبارتند از : شیمی مواد نساجی ، تكنولوژی ماشین‌آلات نساجی و ساختن رنگ. این رشته با گرایش دیگر نساجی و رشته مهندسی پلیمر ارتباط دارد.

• گرایش‌های مقطع لیسانس:

• این رشته در مقطع كارشناسی دارای دو گرایش : « تكنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف» می‌باشد. 

 

• آینده شغلی ، بازاركار، درآمد:

• «صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت كشور است. به همین دلیل همیشه نیازمند مهندس متخصص و كارآمدی است كه بتواند مسوولیت بخش‌های فنی و مدیریتی آن را بر عهده بگیرد.»«در ضمن باید توجه داشت كه برخلاف اكثر رشته‌های مهندسی ، رشته مهندسی نساجی تنها در دو یا سه دانشگاه دولتی ارائه می‌شود و به همین دلیل بازار كار این رشته بخصوص در شهرستانها نسبتا خوب است چرا كه بیشتر كارخانه‌های نساجی در شهرستانها مستقر هستند.»
• در جزوه معرفی رشته نساجی دانشگاه صنعتی امیركبیر نیز در همین زمینه آمده است: «یك مهندس نساجی می‌تواند در كارخانجات نساجی به عنوان مدیرعامل، رئیس كارخانه، مدیرتولید (مسوول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تكمیل زیر نظر این مدیر كار می‌كنند)، مدیر بازرگانی (مسوول بازاریابی، مسوول فروش و مسوول تداركات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسوولان آزمایشگاههای مختلف و كارشناسان كنترل كیفیت بخشهای مختلف در این حیطه كاری فعالیت می‌كنند) و مشاور كارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشكالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آنها) فعالیت بكند و یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاك وزارت صنایع ، بخش نساجی وزارت كار (برای بررسی مسائل كارگری، كم‌كردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت كارخانجات ورشكسته و برآورد كردن قیمت كالاهای نساجی)، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و مراكز تحقیقاتی مانند مركز تحقیقات جهاد سازندگی همكاری بكند.»

• گرایش تكنولوژی نساجی

• در گرایش تكنولوژی نساجی، دانشجو با شیوه‌های تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی كه مصارف فنی، صنعتی و مخابراتی دارد، آشنا می‌شود. مهندس عبدالحسین صادقی عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیركبیر در معرفی این گرایش می‌گوید: «تكنولوژی نساجی بیشتر به عملیات فیزیكی و مكانیكی می‌پردازد . یعنی در این بخش ، الیاف به یاری ماشین‌آلات در كنار یكدیگر قرار گرفته و طی یكسری فرآیندها تبدیل به نخ می‌گردد و سپس نخ‌ها به انواع پارچه تبدیل می‌شود.»دكتر محمد معروفی استاد نساجی دانشگاه صنعتی امیركبیر نیز در معرفی این گرایش می‌گوید: «دانشجوی تكنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موكت را مطالعه كرده و آموزش می‌بیند و تا حدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا می‌گردد. »
• در جزوه معرفی رشته نساجی نیز كه توسط جمعی از دانشجویان دانشكده نساجی دانشكده صنعتی امیركبیر تهیه شده، آمده است كه : «در گرایش تكنولوژی نساجی دانشجو با شیوه‌های ریسندگی نخها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا می‌شود و همچنین برای شناخت دستگاههای نساجی دروسی در ارتباط با علم مكانیك را می‌گذراند. 
• دروس تخصصی این رشته عبارتنداز:
• ♦   استاتیك و دینامیك: بررسی نیروهای وارد به اجسام ساكن و متحرك. مقاومت مصالح : عكس‌العمل جامدات در مقابل نیروها و گشتاورهای وارد بر آنها.
• ♦   ترمودینامیك: شناخت گرما و آثار آن و خواص گازها.
• ♦   اصول ساختمان مواد پلیمری:آشنایی با مواد پلیمری.
• ♦   علوم الیاف و فیزیك الیاف: آشنایی با ساختمان الیاف و فرآیند تولید آنها و خواص فیزیكی و مكانیكی الیاف.
• ♦   ریسندگی 1 و 2 : آشنایی با نحوه تبدیل الیاف پنبه‌ای به نخ و ماشین‌آلات آنها.
• ♦   ریسندگی الیاف بلند: آشنایی با نحوه تبدیل الیاف بلند مثل پشم به نخ و ماشین‌آلات آنها.
• ♦   ریسندگی نخهای یكسره : معرفی نحوه ریسندگی نخهای نایلونی و فیلامنتی.
• ♦   ریسندگی مدرن : آشنایی با روشهای جدید ریسندگی نخها.
• ♦   مقدمات بافندگی و بافندگی 1 و 2 : نحوه آماده كردن نخهای ریسیده شده برای بافندگی و نحوه تبدیل آن به پارچه.
• ♦   تكنیك بافت پارچه : طراحی پارچه روی كاغذ و نحوه دادن فرمان به ماشین بافندگی .
• ♦   تجزیه فنی پارچه : روش به دست آوردن مشخصات پارچه از روی نمونه آن .
• ♦   بافندگی حلقوی 1 و 2 : آشنایی با روشهای بافندگی تاری و بافندگی پودی.
• ♦   رنگرزی، چاپ و تكمیل: آموزش رنگرزی و چاپ پارچه‌ها و همچنین نحوه تكمیل پارچه‌های تولید شده توسط ماشین‌های بافندگی .
• ♦   كنترل كیفیت آماری: كنترل كیفیت تولیدات هر قسمت برای هماهنگی با قسمت بعدی یا جلب رضایت مشتری.
• ♦   طرح و محاسبه كارخانه : چگونگی ایجاد یك كارخانه و ارائه طرح توجیهی برای یك كارخانه.»

• گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف

• در گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف دانشجو با طرز تهیه الیاف و نحوه كاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌گردد. دكتر معروفی در معرفی گرایش فوق می‌گوید: «دانشجوی گرایش شیمی نساجی در زمینه تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا، مواد تكمیلی و نحوه تكمیل مواد نساجی مطالعه می‌كند.»مهندس صادقی نیز در معرفی گرایش شیمی نساجی می‌گوید: «گرایش شیمی نساجی به عملیات شیمیایی صنعت نساجی می‌پردازد. فعالیتهایی مثل تولید الیاف، رنگرزی و یا عملیات تكمیلی كه روی انواع منسوجات از جمله نخ، پارچه و … انجام می‌شود تا كالای نهایی آماده شده و مورد مصرف قرار گیرد.»
• جزوه معرفی رشته نساجی دانشگاه صنعتی امیركبیر نیز در معرفی این گرایش نوشته است كه : «در این گرایش اصول و كاربرد ماده‌های شیمیایی در صنایع نساجی بررسی می‌شود و درسهای اصلی آن با شیمی شروع شده و همگام با مطالعه این علم، دانشجویان دروس مربوط به فرآیندهای شكل‌گیری منسوجات را نیز مطالعه می‌كنند.
• دروس تخصصی این رشته نیز عبارتند از:
• ♦   استاتیك و مقاومت مصالح : بررسی نیروها و گشتاورهای وارد بر اجسام ساكن و عكس‌العمل آنها در مقابل این نیروها.
• ♦   شیمی آلی 1 و 2 : آشنایی با سنتز مواد آلی و ایزومری.
• ♦   شیمی تجزیه : بررسی محلولها، حلالها ، روشهای تعیین PH و …
• ♦   ترمودینامیك كاربردی: بررسی خواص گرما روی گازها و اصول ترمودینامیكی.
• ♦   شیمی فیزیك : بررسی سرعت واكنش‌ها، تعادلها و قوانین ترمودینامیكی.
• ♦   مكانیك سیالات : بررسی سیالات در شرایط مختلف .
• ♦   اصول شیمی پلیمر: شناخت پلیمرها و خواص و فرمولهای آنها.
• ♦   اصول فیزیك رنگ : بررسی رنگها و خصوصیات آن.
• ♦   تكسچرایزینگ: روشهای تثبیت الیاف مصنوعی ، روشهای ایجاد موج روی الیاف مصنوعی و … .
• ♦   اصول شیمی رنگ و مواد واسطه : مطالعه سنتز و تولید رنگ.
• ♦   تكنولوژی نساجی 1 : آشنایی با ریسندگی الیاف بلند مثل پشم.
• ♦   تكنولوژی نساجی 2 : آشنایی با مقدمات بافندگی و بافندگی .
• ♦   تكمیل 1 و 2 : بررسی روشهای تكمیل روی كالاهای نساجی از قبیل سفیدگری و ضد بید و ضد آب كردن منسوجات .»

• توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :

• مهندس نساجی یعنی كسی كه با برنامه‌ریزی و فكر و منطق خود، مشكلات ایجاد شده در كارخانه‌های نساجی را حل كرده و پیشنهادات جدیدی برای بهبود تولید و افزایش سودمندی كار ارائه دهد. وظیفه‌ای كه تنها به یاری توان علمی بالا و عادت به تفكر و تجزیه و تحلیل دقیق مسائل امكان‌پذیر است.
• دكتر معروفی ضمن تاكید بر این امر می‌گوید: «دانشجوی نساجی برای رسیدن به كارایی فوق باید پایه‌ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشكلات موجود را تجزیه و تحلیل كرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است كه به به كارهای مدیریتی علاقه‌مند باشد چون بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته مسوولیت بخشی از كارخانه‌های نساجی مثل سالن تولید و یا بخش كنترل كیفیت را بر عهده دارند.»وی همچنین در مورد ویژگی‌های لازم برای هر یك از گرایشهای فوق می‌گوید: «در گرایش تكنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آنها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید در دروس فیزیك و مكانیك قوی باشد.
• دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد چون زمینه فعالیت او به علم شیمی باز می‌گردد و در دانشگاه نیز دروسی مثل شیمی تجزیه، شیمی آلی و شیمی پلیمر را می‌گذراند.»مهندس صادقی نیز در این زمینه می‌گوید: «با توجه به این كه صنعت نساجی پراشتغال‌ترین رشته صنعتی است و بیش از یك چهارم نیروی صنعتی كشور را در خود جای داده است، فارغ‌التحصیل این رشته باید توانایی كار با نیروی انسانی زیاد را داشته باشد و در ضمن به كار با ماشین‌آلات صنعتی نیز علاقه‌مند باشد.»مهندسی صادقی در ادامه می‌گوید: «یك نكته مهم كه همه علاقه‌مندان به رشته نساجی باید به آن توجه داشته باشند، این است كه همه فارغ‌التحصیلان رشته نساجی، مهندس نساجی موفقی نمی‌شوند. چون مهندس موفق كسی است كه در دوره دانشجویی علاوه بر درس خواندن و امتحان دادن، با مسائل صنعت نیز آشنا شود.
• یعنی واحدهای كارآموزی را جدی گرفته و اگر به مناسبت‌های مختلف از كارخانه‌ای بازدید می‌كند، فقط ظاهر كارخانه را نبیند بلكه به دنبال مشكلات موجود در كارخانه بوده و سعی كند تا به یاری مطالبی كه تا كنون فرا گرفته است، راهی برای حل مشكلات موجود بیابد. چنین دانشجویی مطمئنا پس از پایان تحصیلات مهندس موفقی خواهد بود و فرصت‌های شغلی خوبی نیز پیدا خواهد كرد.»

• وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:

•  امكان ادامه تحصیل در این رشته در مقاطع كارشناسی ارشد و دكترا میسر می‌باشد.

• وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر :

• البته فارغ‌التحصیلان این رشته با مشكلاتی نیز روبرو هستند. از سوی دیگر باید توجه داشت كه صنعت نساجی به دلیل تنوع خود بازار جذب وسیعی دارد. یعنی این صنعت از یك سو شامل صنایع تولید و آماده‌سازی الیاف طبیعی و مصنوعی می‌شود و از سوی دیگر شامل سیستم‌های مختلف تولید نخ، پارچه و منسوجاتی مانند كف‌پوشها، فرش‌های ماشینی و انواع موكت می‌گردد و بالاخره باید به كارخانه‌های تكمیلی منسوجات مثل رنگرزی و چاپ اشاره كرد كه فارغ‌التحصیلان این رشته را جذب خود می‌كند.»
• البته در حال حاضر نیز تعدادی از كارخانه‌ها بویژه كارخانه‌های خصوصی از مهندسین نساجی بخوبی بهره‌گرفته و از ماشین‌آلات پیشرفته‌ای نیز برخوردارند و در نتیجه وضعیت خوبی داشته و حتی كالاهایشان به خارج از كشور صادر می‌شود.